Proje kapsamında incelenecek olan yapılardan birincisi 14. yüzyıl İlhanlı dönemi eseri olan Yakutiye Medresesi’dir. Yapı, kapalı avlulu, revaklı ve eyvanlı medrese tipinin Anadolu’da en iyi korunmuş örneklerinden birisidir. Taç kapısı üzerindeki işlemeler çok kıymetli bir sanat şaheseri değerindedir. Kubbeli olan medresenin; dört eyvanı, kapalı avlusu vardır. Taç kapı ön cephenin tam ortasındadır. Kesme taştan yapma iki silindirik istinat kulesi, medrese cephesinin her iki köşesine de yerleştirilmiştir. Medresede batı cephenin ekseninde taç kapı, cephenin güneyinde kübik kaideli, silindirik gövdeli minare yer almaktadır. Yapı 700 yılı aşkın bir süredir ayakta olup 2009 yılında T.C. Kültür Bakanlığı tarafından kapsamlı bir restorasyondan geçirilmiştir. Medrese Erzurum Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na tahsis edilmiş olan hali hazırda Erzurum Türk İslam Eserleri ve Etnografya Müzesi olarak hizmet vermektedir. Yapının giriş kapısı önündeki alanda konser, dinleti, söyleşi, vb. faaliyetler gerçekleştirilmekte bu aktiviteler Ramazan ayında daha yoğun olarak yapılmaktadır. Yakutiye Medresesi’ nin farklı açılardan genel görünümleri Şekil – 10’ da sunulmaktadır.

Yapı, Osmanlı döneminde uzun bir süre dökümhane olarak kullanılmıştır ancak 19. yüzyılın sonlarından Cumhuriyet dönemine kadar askeri depo olarak kullanıldığı bilinmektedir (Çam, 1988). Yapı, Cumhuriyet döneminde, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından, 1964 ve 1973 yıllarında, Kültür Bakanlığı tarafından ise 1991 yılında olmak üzere üç onarım görmüştür. Onarımlar sırasında yapının asli mimarisinde önemli değişiklikler olmamıştır. Sadece küçük çaplı tadilatlar görülmektedir. Ancak yapının taşıyıcı elemanlarının malzemelerinde önemli yenilemeler yapılmıştır. Yapılan onarım çalışmalarında, malzemeler genel olarak yeniden kullanılmamış, yenileriyle değiştirilmiştir. Bu sebeple özellikle dış cephe kaplamalarında çok sayıda var olan kabartmalar sökülmüş ve yapının özgün özelliği bu alanda kaybolmuştur (Çam, 1988). Yakutiye Medresesi, günümüzde Erzurum Türk İslam Eserleri ve Etnografya Müzesi olarak hizmet vermektedir.

Yapı dikdörtgen planlı olup, orta avlusunun etrafında sınıflar ve karşılıklı eyvanlar bulunmaktadır. Medrese, ortasında bulunan dört çokgen taş kolona yerleştirilmiş, ortası boş olan ana kubbe ve dört bir yandan yarım kubbelere ek olarak doğu-batı doğrultusunda geniş açıklıklı kemer çatılarla inşa edilmiştir. Ana kubbe, 7.75 m boyutlarında karedir, 12.9 m yüksekliğindedir. Medresenin ana boyutları 33.4 m x 24.4 m’dir. Yapının doğusunda bulunan kümbet ise yaklaşık 12 m x 6 m boyutlarındadır. Yapının ana duvar kalınlığı yaklaşık olarak 130 cm’dir. Dört taraftaki duvarlar 7.6 m seviyesine kadar yükselmiştir. Medresenin kuzey batı köşesinde 21.2 m ve güney batı köşesinde 8.25 m uzunluğunda minareler bulunmaktadır.